„როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი“- თურქი მეცნიერის სიყვარულად ქცეული საქმე

გამოწერა
„ქართული ენის სიყვარულმა მე მაქცია სულ სხვა ადამიანად, რომელსაც სახელს ვერ ვარქმევ. რომელიმე დღე რომ არ მქონდეს ქართულთან შეხება, ცუდად გავხდები“- ეს სიტყვები თურქ ქართველოლოგს, მეცნიერს, ჩვენი ენის უბადლო მცოდნესა და მის მოყვარულ ადამიანს, ჰარუნ ჩიმქეს ეკუთვნის...

ძნელია ქართული ენის მიმართ მისი დამსახურებები სრულად ჩამოვთვალოთ, მაგრამ მათგან მნიშვნელოვანს მაინც მოგახსენებთ. ის გახლავთ პირველი ქართველოლოგი თურქეთში, რომელმაც სადოქტორო დისერტაცია ქართულ ენაში საქართველოში დაიცვა. დისერტაციის თემა ბევრი ქართველისთვისაც ისეთი რთული საკითხი იყო, როგორიცაა „ზმნისწინთა სემანტიკური ნიუანსები ახალ სალიტერატურო ქართულში“. ბატონი ჰარუნის ინიციატივით გამოიცა ქართული ენის გრამატიკა თურქულ ენაზე.  

2005 წლიდან ფილოლოგიის დოქტორი, ასისტენტ-პროფესორი ჰარუნ ჩიმქე ქართულიდან თურქულად წიგნების თარგმნას იწყებს. მის მიერ თარგმნილი პირველი წიგნი სხვადასხვა ავტორის მიერ შედგენილი „საქართველოს კულტურა“ გახლავთ. 2011 წელს თარგმნა პოეტ ბესიკ ხარანაულის „წიგნი ამბა ბესარიონისა“, რასაც შვიდი ქართველი მწერლის ნაწარმოებების ნაკრები მოჰყვა. ახლახან დაამთავრა ჭაბუა ამირეჯიბის „დათა თუთაშხიას“ თარგმნა. საქართველოში მინიჭებული აქვს საპატიო დოქტორის წოდება და იაკობ გოგებაშვილის მედალი.

ყველაზე უცნაური და რთული დასაჯერებელი კი ისაა, რომ არა რიგითი შემთხვევა ქართველებს ასეთი დიდი მეცნიერი და ჩვენი ენის მოყვარული ადამიანი არ გვეყოლებოდა...

© photo: courtesy of Harun Çimkeჰარუნ ჩიმქე
„როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი“- თურქი მეცნიერის სიყვარულად ქცეული საქმე - Sputnik საქართველო
ჰარუნ ჩიმქე

 - ბატონო ჰარუნ, ნუთუ მართლა შემთხვევას უნდა ვუმადლოდეთ იმას, რომ დღეს თქვენ ამ სფეროში ხართ?

- მე მოგიყვებით როგორ და რა მოხდა სინამდვილეში და თავად გადაწყვიტეთ. როცა 1995 წელს, საქართველოში თანატოლებთან ერთად ჩამოვედი, მიზნად მქონდა ინგლისური ენისა და ლიტერატურის სპეციალობაზე მესწავლა. თუმცა, გეგმა ერთია და სინამდვილე – მეორე. გარკვეული ბიუროკრატიული პრობლემების გამო არჩეულ სპეციალობაზე მოხვედრა ვერ მოვახერხე და გადავწყვიტე, თურქოლოგიაზე შემეტანა საბუთები. ჩემი ეს გადაწყვეტილება ბევრისთვის მიუღებელი აღმოჩნდა. ზოგ შემთხვევაში, სიცილსაც იწვევდა: თურქმა აქ რა უნდა ისწავლოსო. ქართულად ჩატარებული ლექციები უფრო მეტი გვქონდა, ვიდრე თურქულად. მეორე სემესტრის ერთ დღეს პრორექტორთან, ბატონ ვახტანგ ამაღლობელთან გაბრაზებული მივედი. ის, თავისი გვარის შესაბამისად, მართლა ამაღლებული სულის ადამიანი იყო. მან ამიხსნა, რომ მე არა მარტო თურქული ენის სპეციალობაზე ვიყავი, არამედ ქართულზეც ვსწავლობდი, ანუ ორპროფილიან (ქართულ-თურქულ) სპეციალობაზე მოვხვდი. გამოდის, რომ დაახლოებით ექვსი თვის შემდეგ გავიგე, სინამდვილეში რაში ყოფილა საქმე. სწავლა გავაგრძელე ქუთაისში, აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, ფილოლოგიის ფაკულტეტზე. თავიდან იქაც ძალიან მიჭირდა, აღარ ვიცოდი, რა უნდა მექნა, მაგრამ რაც დრო გადიოდა, შედარებით უკეთესად ვსწავლობდი. სანთლის შუქზე საათობით მეცადინეობამ შედეგი გამოიღო.

© photo: courtesy of Harun Çimkeჰარუნ ჩიმქე და ვახტანგ ამაღლობელი
„როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი“- თურქი მეცნიერის სიყვარულად ქცეული საქმე - Sputnik საქართველო
ჰარუნ ჩიმქე და ვახტანგ ამაღლობელი

- ვინ იყვნენ ის ადამიანები, ვინც დახმარება გაგიწიათ?

- საოცრად კეთილგანწყობილი ლექტორები და თანაკურსელები გვყავდა. ისინი ცდილობდნენ, რომ ჩვენთვის ყველაფერში დახმარება გაეწიათ და ეს გვიმსუბუქებდა გამოუვალ სიტუაციას. ყველა თანაკურსელით უზომოდ კმაყოფილი ვარ, მაგრამ მინდა ორი მათგანი განსაკუთრებით გამოვყო. ესენი არიან: ია სუსარეიშვილი და ლუიზა მაკარიძე, რომლებიც, სამწუხაროდ, ნაადრევად წავიდნენ იმიერში. ორივე ერთმანეთზე ნიჭიერი და კეთილშობილი იყო. ნათელი მათ ლამაზ სულს... ისიც აუცილებლად უნდა აღვნიშნო, რომ არც ერთ თანაკურსელს დახმარებაზე უარი არასოდეს უთქვამს.

© photo: courtesy of Harun Çimkeჰარუნ ჩიმქე და ცირა ბარბაქაძე
„როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი“- თურქი მეცნიერის სიყვარულად ქცეული საქმე - Sputnik საქართველო
ჰარუნ ჩიმქე და ცირა ბარბაქაძე

- როდის გადაწყვიტეთ, რომ ქართული ენა საფუძვლიანად შეგესწავლათ?

- პირველი კურსის მეორე სემესტრის ბოლოსკენ უკვე მქონდა მიღებული გადაწყვეტილება, რომ ქართული ენის სპეციალისტთან დამატებით მევლო. ამისთვის პირველი ნაბიჯი გადავდგი და ჩვენი კურსის ქართული ენის გრამატიკის ლექტორს, ჩემს საყვარელ ადამიანს, ქალბატონ ჟუჟუნა ფეიქრიშვილს ვუთხარი ჩემი ჩანაფიქრი. მან გამომიცხადა, რომ მისი დაკავებული განრიგიდან გამომდინარე, თვითონ ვერ ჩამიტარებდა ქართული ენის გაკვეთილებს დამატებით, მაგრამ რამდენიმე დღეში გამაცნო ჩემი მომავალი მასწავლებელი ქალბატონი რუსუდან საღინაძე, რომელიც არა მარტო ქართული ენის მასწავლებელი, არამედ, ჩემი სულიერი დედა, უახლოესი ადამიანი და ყველაფერი გახდა.

© photo: courtesy of Harun Çimkeჰარუნ ჩიმქე
„როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი“- თურქი მეცნიერის სიყვარულად ქცეული საქმე - Sputnik საქართველო
ჰარუნ ჩიმქე

- ქართული ენის გრამატიკა საკმაოდ რთულია და ამის გამო ხომ არ გქონიათ სურვილი, რომ სწავლისთვის თავი დაგენებებინათ?

- რამდენიმე გაკვეთილის შემდეგ სასაწარკვეთილებაში ჩავვარდი. ვიფიქრე, რომ ამ ყველაფერს ვერ გავუმკლავდებოდი. მეცადინეობისთვის თავის დანებება ყველაზე კარგი საშუალება იყო. ქალბატონ რუსუდანს ავუხსენი, რომ არ შემეძლო ამდენის სწავლა. მან ღიმილით ამიხსნა, რომ ქართულს უფრო გამარტივებული მეთოდით მასწავლიდა. ამის მერე რაც უფრო გადიოდა დრო, მით უფრო კარგად ვსწავლობდი. უნივერსიტეტის დამთავრებამდე დამატებით გაკვეთილებზე სიარული არ შემიწყვეტია. მალე ქალბატონმა რუსუდანმა ქართული ენისადმი მიძღვნილ ღონისძიებებშიც ჩამრთო. მისივე ხელმძღვანელობით უკვე მესამე კურსიდან სტუდენტთა საუნივერსიტეტო თუ ეროვნულ სამეცნიერო კონფერენციებში ვმონაწილეობდი. უნივერსიტეტის მაშინდელმა რექტორმა, ბატონმა ავთანდილ ნიკოლეიშვილმა მითხრა, თუ ასპირანტურაში გავაგრძელებდი სწავლას, მზად იყო გვერდში ყველანაირად დამდგომოდა. ბატონი ავთანდილის ძალიან მადლობელი ვარ.

© photo: courtesy of Harun Çimkeჰარუნ ჩიმქე
„როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი“- თურქი მეცნიერის სიყვარულად ქცეული საქმე - Sputnik საქართველო
ჰარუნ ჩიმქე

- რომელი იყო ნაწარმოები, რომელიც პირველად თარგმნეთ ქართულიდან თურქულად?

- ჩემი მთარგმნელობითი საქმიანობა უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ ერთ-ერთ ორენოვან ჟურნალში სულხან-საბა ორბელიანის იგავების რამდენიმე ნიმუშის თარგმნით დაიწყო. ამ საქმეშიც ჩემი ქართული ენის მასწავლებელი და შემდგომში უკვე სადოქტორო დისერტაციის ხელმძღვანელი, ქალბატონი რუსუდანი მეხმარებოდა. სხვადასხვა დროს ვთარგმნე: „ქართული მოთხრობები“, დათო ტურაშვილის „გურჯი ხათუნი“, ზვიად კვარაცხელიას „ფორმა 100“, ნინო სადღობელაშვილის „თავშესაფარი“, შოთა არველაძის „გუშინ“, გიორგი სოსიაშვილის „მარტოსულთა ზამთარი“ და რეზო თაბუკაშვილის „13 დღე“.

© photo: courtesy of Harun Çimkeჰარუნ ჩიმქე და დათო ტურაშვილი
„როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი“- თურქი მეცნიერის სიყვარულად ქცეული საქმე - Sputnik საქართველო
ჰარუნ ჩიმქე და დათო ტურაშვილი

- ქართველოლოგიაში წარმატებული საქმიანობისთვის საპატიო დოქტორის წოდება მოგენიჭათ, თუმცა ეს არ არის ერთადერთი აღიარება, რომელი ქართული ჯილდოა თქვენთვის ყველაზე ძვირფასი?

- პირველი საპატიო დოქტორის წოდება მომანიჭეს 2012 წელს, იაკობ გოგებაშვილის სახელობის თელავის სახელმწიფო უნივერსიტეტში გაწეული სამეცნიერო-პედაგოგიური მოღვაწეობის, ქართველოლოგიაში წარმატებული კვლევითი მუშაობისა და თურქეთ-საქართველოს კულტურულ-საგანმანათლებლო ურთიერთობის განმტკიცებაში შეტანილი განსაკუთრებული წვლილისთვის. იაკობ გოგებაშვილის მედალი 2015 წლის 27 ნოემბერს, გორის სახელმწიფო სასწავლო უნივერსიტეტის დაარსების 80 წლისადმი მიძღვნილ საიუბილეო საღამოზე გადმომეცა. 2019 წლის 20 ივნისს კი გორის სახელმწიფო სასწავლო უნივერსიტეტის აკადემიური საბჭოს გადაწყვეტილებით, საპატიო დოქტორის წოდება მომანიჭეს. სამივე ჯილდო ჩემთვის ფასდაუდებელია.

© photo: courtesy of Harun Çimkeჰარუნ ჩიმქე საქართველოში
„როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი“- თურქი მეცნიერის სიყვარულად ქცეული საქმე - Sputnik საქართველო
ჰარუნ ჩიმქე საქართველოში

- თქვენ მუშაობდით ისეთ ურთულეს საკითხზე, როგორიცაა, ქართული ენის ზმნისწინის კვლევა. მგონი, ბევრ ქართველზე კარგად იცით ჩვენი ენა...

- პირველ კურსზე როდესაც ქართულად ორ სიტყვას ერთად ძლივს ვამბობდი, მეუბნებოდნენ: „რა კარგად იცი ქართულიო!“- ეს სიტყვები მეხივით მეცემოდა. სინამდვილეში კარგად ვიცოდი ერთი რამ - რომ არ ვიცოდი ქართული. მართალი ხართ, დღესაც ბევრი ადამიანი მეუბნება იმავე ფრაზას - „ბევრ ქართველზე კარგად იცით ეს ენაო“. რა თქმა უნდა, ამ ქებას დღესაც არ ვიღებ, შეიძლება გრამატიკა ბევრ ადამიანზე უკეთ ვიცოდე, მაგრამ ქართული სალაპარაკო ენა ქართველზე უკეთესად არასოდეს მეცოდინება... რაც შეეხება, ზმნისწინებზე მუშაობას, ქართული ენის შესწავლისას, მოსამზადებელი კურსებიდანვე, თავისი სირთულითა და მრავალფეროვნებით სწორედ ზმნისწინებმა მიიქცია ჩემი ყურადღება, თუმცაღა, ქართულ ზმნაში ადვილი და მარტივი საკითხი არც არსებობს. 2010 წელს დავიცავი დისერტაცია თემაზე „ზმნისწინთა სემანტიკური ნიუანსები ახალ სალიტერატურო ქართულში“. აქვე მინდა აღვნიშნო, რომ 2016 წელს, თბილისში, ამავე სახელწოდებით ჩემი დისერტაცია მონოგრაფიის სახით გამოვეცი.

© photo: courtesy of Harun Çimkeჰარუნ ჩიმქე და მისი ხელმძღვანელი რუსუდან საღინაძე
„როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი“- თურქი მეცნიერის სიყვარულად ქცეული საქმე - Sputnik საქართველო
ჰარუნ ჩიმქე და მისი ხელმძღვანელი რუსუდან საღინაძე

- თქვენი ინიციატივით ქართული ენის გრამატიკა თურქულად გამოიცა...

- ჯერ კიდევ მესამე კურსიდან დავიწყე იმაზე ფიქრი, რატომ არ შეიძლება ქართული ენის გრამატიკა იყოს თურქულადაც-მეთქი. მინდოდა, რომ ქართული ენის შესწავლით დაინტერესებულ თურქებს საშუალება ჰქონოდათ, უფრო მოკლე დროში უკეთეს პირობებში ესწავლათ. 2012 წლიდან რეალურად შევუდექი ჩემი ოცნების განხორციელებას. რა თქმა უნდა, ეს ძალიან საპასუხისმგებლო საქმე იყო და მარტო ვერ შევძლებდი. ამიტომ ჩემი გეგმა ვუთხარი თავისი საქმის პროფესიონალს, ქართული ენის დიდ ქომაგს, ქალბატონ რუსუდან საღინაძეს. იმანაც დიდი ენთუზიაზმით მიიღო ეს წინადადება. შემდეგ ორივეს საერთო გადაწყვეტილებით, ასევე დიდ მეცნიერს, ქალბატონ ჟუჟუნა ფეიქრიშვილსაც შევთავაზეთ ერთობლივი მუშაობა. ხუთი წლის განმავლობაში დიდი შრომის შედეგად გამოვეცით სამეცნიერო ხასიათის ნაშრომი „ქართული ენის გრამატიკა (ქართული ენა – ფონეტიკა, მორფოლოგია)“. ეს თურქეთის ისტორიაში ქართული ენის პირველი გრამატიკა იყო და ჩვენს სიხარულს საზღვარი არ ჰქონდა...

© photo: courtesy of Harun Çimkeჰარუნ ჩიმქე და ბესიკ ხარანაული
„როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი“- თურქი მეცნიერის სიყვარულად ქცეული საქმე - Sputnik საქართველო
ჰარუნ ჩიმქე და ბესიკ ხარანაული

- ბატონო ჰარუნ, მკითხველს შევახსენოთ ის მნიშვნელოვანი ფაქტი, რომ რიზეს რეჯეფ ტაიფ ერდოღანის უნივერსიტეტში დღეს ქართული ენისა და ლიტერატურის სპეციალობა არსებობს...

- დიახ, ეს 2011 წელს მოხდა და მე ბედნიერება მხვდა წილად, რომ მის სათავეებთან ვყოფილიყავი. რიზე მეოთხე ქალაქია, სადაც უკვე რამდენიმე წელია, სტუდენტები ამ სპეციალობას ეუფლებიან. 2015 წელს რიზეს უნივერსიტეტში მოწვეულ ორ არაჩვეულებრივ სპეციალისტთან, ფილოლოგიის დოქტორ, პროფესორ რუსუდან  საღინაძესთან (აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტი) და ფილოლოგიის დოქტორ, ასოცირებულ პროფესორ მაია კიკვაძესთან (ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტი) ერთად შევადგინეთ ოთხწლიანი სასწავლო პროგრამა და საფუძველი ჩავუყარეთ სტუდენტთა მიღებას სპეციალობაზე, რომელსაც დიდი წვლილი შეაქვს ქართულ-თურქული ურთიერთობების განვითარებასა და განტკიცებაში.

© photo: courtesy of Harun Çimkeჰარუნ ჩიმქე და მისი მეგობარი, მინდია თავდიშვილი მეუღლესთან ერთად
„როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი“- თურქი მეცნიერის სიყვარულად ქცეული საქმე - Sputnik საქართველო
ჰარუნ ჩიმქე და მისი მეგობარი, მინდია თავდიშვილი მეუღლესთან ერთად

- როგორც ჩანს, ქართული ენა თქვენთვის მარტო მეცნიერულად შესწავლის საგანი არ არის...

- ქართული ენა ჩემთვის და ალბათ, ბევრი უცხოელისთვისაც, აუღებელი ციხე-სიმაგრეა, აუთვისებელი განძია. რაც უფრო სიღრმეებში ჩადიხარ, მიზანს მით უფრო ვერ აღწევ. დასასრული საერთოდ არ ჩანს. ჩემი აზრით, ქართული ენის ღირსება ის არის, რომ ადამიანი, რომელიც იწყებს მისი სითბოს დაგემოვნებას, ვეღარ სცილდება მას და მის გარეშე აღარ შეუძლია. სხვანაირად რომ ვთქვა, ქართული ენის სიყვარულმა მე მაქცია სულ სხვა ადამიანად, რომელსაც სახელს ვერ ვარქმევ. რომელიმე დღე რომ არ მქონდეს ქართულთან შეხება, ცუდად გავხდები... 

© photo: courtesy of Harun Çimkeჰარუნ ჩიმქე და შოთა არველაძე
„როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი“- თურქი მეცნიერის სიყვარულად ქცეული საქმე - Sputnik საქართველო
ჰარუნ ჩიმქე და შოთა არველაძე

- როგორ ფიქრობთ, ქართულმა ენამ შეგცვალათ?

- ერთხელ ჩემმა მეგობარმა, რომელთანაც ერთად საქართველოში მივემგზავრებოდი, მითხრა: „როცა ქართველებს ესაუბრები, სხვა ადამიანი და უფრო მოლაპარაკე ხდებიო“- სწორი შენიშვნა იყო! ბუნებით ძალიან მოლაპარაკე ადამიანი არ ვარ, მაგრამ, როცა ქართულად ვინმეს ვესაუბრები, უხილავი ძალა მემატება. შეიძლება ეს ქართველი ხალხისა და ქართული ენის სიყვარულით აიხსნას, სხვა ახსნა ამას ნამდვილად არ აქვს. ქართული ენის სწავლას ბოლო არ უჩანს. ხანდახან ვფიქრობ, ნეტავ, ოდესმე შევძლებ ამ ენის სრულყოფილად დაუფლებას?... ასე რომ, დავით გურამიშვილის ნათქვამის „კენწეროში გატკბილდებისო“ იმედით ვარ. საკუთარ თავს შევამჩნიე, როცა საქმე ქართულს ეხება, ჩემს თავს არ ვეკუთვნი და უარს ვერავის ვეუბნები. ამ საქმეში გულს ვდებ და მინდა სიცოცხლის ბოლომდეც ასე გავაგრძელო...

ყველა ახალი ამბავი
0