მესხი ვაჭრის, გვარად გოკიელისთვის ნუხის ქალაქ არეშში (დღევანდელი საინგილოს ქალაქი შექი) იქაურ სოვდაგართა  უსტაბაშს, ვინმე დერვიშ-ჰუსეინს ათი საპალნე აბრეშუმი წაურთმევია და თან სასტიკად უცემია. გოკიელს დაუქადნია, ყველაფერს სამცხის დიდ ათაბაგ ყვარყვარე ჯაყელს მოვახსენებო.

შენი მთავრით მაშინებ არა?! მაგანაც ერთბაშად დუქნის კარებზე ფეხი არ მიკრას და შუაბოძზე ყურით არ მიმაჭედოსო, მასხრად აუგდია გოკიელი უსტაბაშს.

იმ დროს საქართველო დასუსტებულ-დაქუცმაცებული იყო და ამადაც ბრძანებულა დიდ გულზე დერვიშ-ჰუსეინი. ეგონა, პასუხს არავინ მოსთხოვდა და ყველაფერი ხახვივით შერჩებოდა.

© CC0 / Pixabay

უკანასკნელი ბრძოლა მეფური: მხცოვანი რაინდი ლუარსაბ I

მაგრამ გაბითურებულმა ვაჭარმა მართლაც ყველაფერი შეატყობინა ათაბაგ ჯაყელს. ბუნებით ამაყმა, მოუსვენარმა და დაუდეგარმა მთავარმა განრისხება ვერ დამალა. მთავრის ბრძანებით ხუთასი მესხი ლაშქრად დადგა და ამბის შეტყობიდან უკვე მეხუთე დღეს ახალციხიდან თითქმის ხუთასი კილომეტრით დაშორებულ ქალაქ არეშში შეაჭენა ცხენები. თავისთან მოიხმო ათაბაგმა არდაშელ-გოკიელი. უთხრა:

— არა შენი სურვილისათვის, არა შენი გალახვისათვის, არამედ ჩემი შეგინებისა და უფრო მეტად იმისათვის, რომ ქართველ კაცს არავინ აწყენინოს ამ ქვეყანაზე, მოვედი დღეს აქ. ახლა კი მიმიყვანე მკრეხელთან, რათა ისე დავსაჯო, ამ ქალაქში ქართველის დანახვის ეშინოდეთ!

მიადგა მესხთა მხედრობა დერვიშ-ჰუსეინის ფანჩატურებს, ერთიანად დაარბია იქაურობა და ბოლოს მაინც იპოვეს სოვდაგართა უსტაბაში, სამალავიდან გამოათრიეს და ყვარყვარეს ფეხებთან დასაკლავი ცხვარივით წამოაქციეს.

— მაშ, შენ გინდა, რომ დარაბას ფეხი გიკრა და დუქნის შუაბოძზე ყურით მიგაჭედო, აღა? ასეც იქნება, მაგრამ ჯერ კუთვნილი აბრეშუმი მიუთვალე არდაშელ-გოკიელს, მისხალიც არ გვინდა მეტი.

მიუთვალა დერვიშ-ჰუსეინმა გოკიელს კუთვნილი აბრეშუმი...

ცხენიდან ჩამოხდა ყვარყვარე, ფეხი ისე ძლიერ ჰკრა დუქნის დარაბას, ერთიანად ჩალეწა. მერე სულთნის ფაიქებსა და თავშეყრილ არეშელებს მიუბრუნდა:

— თუ რომელიმე ქართველს აქ ერთი ღერი თმა ჩამოუვარდება, თავი არ შეგრჩებათ არცერთს! ახლა ეს ღორი დუქნის შუაბოძზე გააკარით!

© Sputnik / Levan Avlabreli

ღვინის სმაში კისერმოგრეხილი შაჰი: შედან ჭილაძის ისპაჰანური თავგადასავალი

და მესხმა აზნაურებმა ახალციხეს ნაწრთობი სამსჭვალებით ყურებით მიაჭედეს დერვიშ-ჰუსეინი საკუთარ დუქანს. მერმე კვლავ ამხედრდნენ და მესხეთის გზას გაუყვნენ. არეშელები კი კიდევ დიდხანს იდგნენ და შლეგ გურჯებს გასცქეროდნენ, რომლებმაც ამხელა გზა მხოლოდ იმისთვის გამოიარეს, რომ ვიღაც დერვიშ-ჰუსეინისთვის ჭკუა ესწავლებინათ.

არეშიდან უკან გაბრუნებულმა ყვარყვარე ჯაყელის მეომრებმა 1483 წლის 13 აგვისტოს სოფელ არადეთთან სასტიკი ბრძოლა გაუმართეს ქართლის მეფე კონსტანტინე მეორის ერთგულ მეომრებს. მეფემ არაფერი იცოდა არეშის დარბევის შესახებ, სამაგიეროდ შიდა ქართლის ფეოდალები: ციციშვილები, ჯავახიშვილები, მაჩაბლები ფხიზლობდნენ, რომლებიც მტრად მოჰკიდებოდნენ სამცხის ათაბაგს. ყველაზე მეტად მაინც ციცი და ზაზა ციციშვილები მტრობდნენ მას, რომლებიც სამცხიდან, ფანასკერტიდან გამოქცეულიყვნენ, ხოლო მათი მამულები ჯაყელს დაესაკუთრებინა. და ახლა „კარაბადინის“ შემოქმედი შურის საძიებლად არადეთთან ჩაუსაფრდა ყვარყვარეს. 

უპირატესობაში დარწმუნებულმა ქართლელებმა, რომლებიც რიცხვით ბევრად აღემატებოდნენ მესხებს, ათაბაგს რუისის ეპისკოპოსი მიუგზავნეს და უბრძოლველად დანებება მოსთხოვეს. მე თქვენთან სადავო არაფერი მაქვსო, უთქვამს ეპისკოპოსისთვის ყვარყვარეს. 

© CC0 / Pixabay

ამბავი ბედიის ბარძიმის საქართველოსთვის შემონახვისა, ანუ ემხვართა გმირობა

„ჩემს მტერს პასუხ ვუყავ არეშს და ამით ქართველთა სახელი განვადიდე. თქვენ რა სიმართლით მიდგებით წინ?!“ — უკითხავს მთავარს.

— განა არ იცი, მთავარო, ძალა აღმართს ხნავს? — უპასუხია რუისელს.

და მიუხედავად მცირერიცხოვანი ლაშქრისა, ამ ბრძოლაში ყვარყვარე ათაბაგმა გაიმარჯვა. დატყვევებული ქართლელები კი ჯერ სამცხეს წაასხა, იქიდან კი უკლებლივ ყველა ოსმალეთში გაყიდა. ძმათამკვლელ შერკინებაში „გამარჯვებულებმა“ არც რუისელი ეპისკოპოსი დაინდეს — წვერებით ათრიეს იგი.

„უკეთუ ძალა არმართს ხნავს, დაე, ნებამ ფარცხოს დაღმართი!“ — ასეთი იყო ყვარყვარეს სასტიკი განაჩენი.

ვერაფერს იტყვი, უცნაური ლოგიკაა: ჯერ ქართველთა ღირსების დასაცავად ასობით კილომეტრი გაიარო, შეურაცხმყოფელი ყურით ბოძს გააკრა, მერე კი შენს სისხლსა ხორცს შეეჯახო და დამარცხებული ტყვედ გაყიდო უცხო მხარეში...

ურჩი საქართველოს საბოლოოდ გასანადგურებლად ირანის მზაკვარმა შაჰმა აბას პირველმა ახალი ლაშქრობა წამოიწყო. ჯარს სათავეში სიძე, გათათრებული სომეხი, გამოცდილი სარდალი ყარჩიხა ხანი ჩაუყენა.

როსტომ ხანი გვიმოწმებს: „ბრძანება იყო ყეენისა, რომე კახი კაცი გაეწყვიტათ და კახეთში ყიზილბაშები ჩაესახლებინათ“. 

photo: Clark Photography / FB

ქართველებს სხვისი ზურგის ცქერა წესად არ გვაქვს, ანუ რაში ვართ პირველები

თუმცა ლაშქრობის ნამდვილი მიზეზი ოსტატურად შენიღბეს სპარსთა და ვითომ მშვიდობიანი მიზნით მოდიოდნენ საქართველოში. ვახუშტი ბატონიშვილის ცნობით, ყარჩიხა ხანს თან მოჰყავდა შაჰ აბასის შვილიშვილი ჯაჰან ბანუ, რომელიც გამუსლიმანებულ სიმონ ხანზე უნდა დაექორწინებინათ. ხოლო უზარმაზარი ლაშქარი — ეს მხოლოდ საპატარძლოს მაყრიონი იყო. სინამდვილეში ყარჩიხა ხანს ქართლ-კახელთა აყრა და სპარსეთში გადასახლება, მათ ადგილას კი ყიზილბაშების ჩასახლება ევალებოდა. 

„საპატიო მაყრიონში“ იყო გიორგი სააკაძეც, რომელმაც კარგად უწყოდა შაჰის რეალური ზრახვები და რომელიც მხოლოდ იმიტომ არ უსარდლა შაჰმა თავის ლაშქარს, რომ არ ენდო. ხოლო სამშობლოში წარმოგზავნილ სააკაძეს ღალატი რომ არ გაევლო გულში, მისი ძე პაატა მძევლად დაიტოვა. როგორც შემდეგ გაირკვა, არცთუ უსაფუძვლოდ...

„შესაზარი ხმა აქვთ და საოცარი სისასტიკე“ - როგორია ქართული გმირობა>>

ყარჩიხა ხანი 1625 წლის ადრიან გაზაფხულზე შემოვიდა ქართლში. ავად დაგეგმილი ქორწილის შემდეგ სპარსთა ლაშქარმა აღაიანის ველზე დასცა ბანაკი, მერე კი მარტყოფის ველზე განლაგდა სარდლის ბრძანებით. ყარჩიხამ კახელები იხმო თავისთან, ვითომ იმერეთში ლაშქრობის სათათბიროდ. ბოლო მომენტში კი თითქოს განზრახვა გადაიფიქრა და სათათბიროდ მისულ კახელთა დასაჩუქრება და შინ გაშვება გადაწყვიტა. ბევრი გაბრიყვდა და საჩუქრის მისაღებად ბანაკის განკიდურზე მდებარე, მაღალი თეჯირით შემოსაზღვრულ კარავთან დადგა. სათითაოდ შეხვალთ შაჰის ხალათის მისაღებადო, უთხრეს მათ და ისინიც მორჩილად თითო-თითოდ შედიოდნენ კარავში, საიდანაც აღარავინ გამოდიოდა უკან. კახელები ფიქრობდნენ, ალბათ თავს მოგვიყრიან და შაჰის უდიდესი წყალობით ხელდამშვენებულებს, ერთად გამოგვისტუმრებენ კარვიდანო. ამ დროს კი თავს კი არ უყრიდნენ, თავებს აყრევინებდნენ თეჯირს გადაღმა გაუჩინარებულებს.

© CC BY-SA 3.0 / Wikipedia

ჯავრშეუჭმელი ქართველები: რამდენიმე მაგალითი ისტორიიდან

ბოლოს სპარსელთა მზაკვრობა ვიღაცამ გასცა. განრისხებულმა კახელებმა ხმლებით გაიკაფეს გზა და სამშვიდობოს გავიდნენ. თუმცა ყიზილბაშებს მაინც მოესწროთ 4000 კახელისთვის ყელის გამოჭრა. 

ყარჩიხა ხანმა გამცემად გიორგი სააკაძე იეჭვა და მაშინვე მაცნე აფრინა „ირანის ლომთან“. შაჰ აბასის ბრძანებამაც არ დაახანა. მუსტაფა ნაიმას ცნობით, შაჰი ყარჩიხა ხანს ქართველთა სრულად ამოხოცვას ავალებდა. მოურავიც არ გაუშვა ცოცხალი, რადაც უნდა დაგიჯდეს, მოჰკალო, უბრძანებდა...

მაგრამ ლოჭინის ხევში ვითომ სანადიროდ გასული გიორგი სააკაძე აბასის მსტოვარს „შემთხვევით“ გადაეყარა და ყარჩიხა ხანისადმი მოწერილი ბრძანება ხელში ჩაიგდო. მოურავმა შიკრიკს სიცოცხლე მოუსწრაფა, მერმე კი ქართველი დიდებულები მიიწვია საიდუმლო თათბირზე და წერილი წაუკითხა. ამის შემდეგ ისინიც კი, ვინც მანამდე ეჭვის თვალით უყურებდნენ მოურავს, საბოლოდ დარწმუნდნენ აბასის საშინელ განზრახვასა და სააკაძის გულწრფელობაში.

და ქართველებმა გადამწყვეტი ბრძოლისათვის სამზადისი დაიწყეს. სააკაძის რჩევით, ყარჩიხა ხანმა ჯარის საგრძნობი ნაწილი კახეთის სხვადასხვა კუთხეში გაგზავნა. მოურავმა სპარსთა ლაშქარი ეშმაკურად დააქსაქსინა ხანს, რომ მტრის მთავარი ბანაკის განადგურება გაიოლებოდათ ქართველთ.

© CC0 / Pixabay

შამქორის ბრძოლა: წვერებით ნათრევი ამირა-სულთნები და გაქცეული აბუ-ბექრი

1625 წლის 25 მარტი თენდებოდა — ხარება დღე.  ქართველები, ზურაბ არაგვის ერისთავის წინამძღლობით, მოულოდნელად, გარიჟრაჟისას დაესხნენ თავს მარტყოფის ველზე დაბანაკებულ მძინარე ყიზილბაშებს. თავზარი დაეცა მომხდურთა ლაშქარს, დიდი პანიკა დაიწყო. ამით ისარგებლა გიორგი საააკაძემ, შუბმომარჯვებული დაიძრა ყარჩიხა ხანის კარავისკენ ოთხ მებრძოლთან ერთად. კარავში შესულმა კი სარდალს შეუძახა, ხანო, რას გაჩერებულხარ, თეიმურაზი დაგვესხა თავსო! ის იყო, ცხენზე უნდა ამხედრებულიყო შაჰის სიძე, რომ შუბით განგმირა გიორგი სააკაძემ „მოყვრად“ მოსული მოსისხლე მტერი. შემდგომ ამისა, მოურავის ერთგული თანამებრძოლები დანარჩენ ხანებს დაერივნენ. ხოლო სააკაძის უფროსმა ვაჟმა ავთანდილმა ყარჩიხა ხანის ვაჟი გამოასალმა სიცოცხლეს.

დადრკნენ უსარდლოდ დარჩენილი ყიზილბაშები, უკან დაიხიეს და გაქცევით შეეცადნენ თავის შველას. მაინც არ მოეშვნენ ქართველები — ბოლომდე მისდიეს მტერს და მუსრი გაავლეს მათ. იბრაჰიმ ფეჩევის ცნობით, 30 ათასი ყიზილბაშიდან მხოლოდ სამმა ათასმაღა გაასწრო ცოცხლად. ამის შემდეგ ქართველები კახეთში წინასწარ დაქსაქსულ ყიზილბაშებსაც დაერივნენ და ისინიც ერთიანად გაჟლიტეს.

© CC0 / Pixabay / AKuptsova

ომში ტიტანი ქართველები, ანუ „მე შენ გეტყვი, გურჯი არ იყო“

შაჰ აბასის ისტორიკოსი ისკანდერ მუნში წერს: დიდებულებიცა და უბრალო ხალხიც თავზარდაცემული იქეთ-აქეთ გარბოდა. ყიზილბაშების მთელი ბანაკი დაირბა და გაიძარცვა, ქართველებმა კი აურაცხელი ქონება და იარაღი იგდეს ხელთო. 

ეს იყო უდიდესი გამარჯვება! ამ ბრძოლამ დაანახა ირანის მძვინვარე ლომს, რომ ქართველთა განადგურების ძალა არ და ვერ შესწევდა. თავად ისკანდერ მუნში აღიარებს, რომ ასეთი დიდი მარცხი მანამდე არასდროს ეგემნა ალაჰის ჩრდილს...

და განრისხებულმა შაჰმა ქართველთა ჯავრი გიორგი სააკაძის ვაჟზე, პაატაზე იყარა — თავი მოჰკვეთა და საშინელი „ჯილდო“ მამას გაუგზავნა... 

მძიმე და მწარე ნაყოფად მოიმკო დიდმა მოურავმა შაჰის ღალატი. თუმცა, როცა საქმე სამშობლოს ყოფნა-არყოფნაზე მიდგება, ჭეშმარიტ მამულშვილებს ხომ არად უღირთ არც საკუთარი და არც შვილების  სიცოცხლე...